Hoewel ik dacht dat de kans klein was dat de wetteksten nog zouden wijzigen, is er nu toch een derde nota van wijziging ingediend voor de Wet bescherming klokkenluiders. De minister diende deze wijzigingen in naar aanleiding van het advies van de Raad van State en vragen vanuit de Tweede Kamer.
De wijzigingen hebben betrekking op de definitie van het begrip misstand, de omschrijving van de preventietaak van het Huis en het anoniem melden bij het Huis.
Definitie misstand
De definitie van het begrip misstand wordt op twee punten gewijzigd: (1) een nadere inkadering van interne regels in de wettekst zelf en (2) een verduidelijking van hetgeen onder “maatschappelijk belang” wordt verstaan.
Interne regels
In de vorige nota van wijziging is een uitbreiding van de definitie van ‘misstand’ voorgesteld, zodat duidelijk is dat een schending van interne regels waarbij het maatschappelijk belang in het geding is eveneens onder de definitie van misstand valt. De Raad van State heeft geadviseerd de uitbreiding naar interne regels in de wettekst te beperken tot concrete voorschriften met een wettelijke basis (zoals in de nota van toelichting al was omschreven). Dat advies heeft de minister opgevolgd.
Bij de interne regels dient het te gaan om concrete en duidelijke regels die binnen de organisatie van de werkgever gelden. Open normen die alleen een aanbeveling inhouden zoals uitgangspunten die benoemd worden over hoe zich te gedragen op sociale media vallen daar niet onder.
Tevens moeten de interne regels een wettelijke basis te hebben. Hiermee worden gedragscodes en bedrijfsvoorschriften bedoeld. Te denken valt bijvoorbeeld aan voorschriften ten behoeve van de veiligheid op de werkvloer. Dat soort voorschriften kan een werkgever stellen op grond van het instructierecht. Interne regels van een werkgever kunnen ook voortvloeien uit afspraken in een collectieve arbeidsovereenkomst (cao). Tot slot kan het ook gaan om regelingen waar de OR instemmingsrecht op heeft.
Maatschappelijk belang
In definitie van misstand wordt een aantal criteria opgenomen waaraan in ieder geval voldaan moet worden om te concluderen dat het maatschappelijk belang in het geding is. Deze criteria houden in dat de misstand waar het om gaat in ieder geval niet enkel persoonlijke belangen raakt en dus boven een persoonlijk conflict moet uitstijgen, dat wil zeggen dat de aard en omvang van deze kwesties of conflicten meer moet zijn dan een optelsom van individuele belangen van personen. Een logische criterium lijkt me.
Daarnaast moet bij de misstand sprake te zijn van een patroon of structureel karakter of moet het ernstig of omvangrijk te zijn.
De criteria die worden voorgesteld zijn echter niet uitputtend, zodat er ruimte blijft om ook andere criteria mee te wegen bij de beoordeling of een maatschappelijk belang in het geding is. In het nader verslag wordt bijvoorbeeld gewezen op de Public interest test die in de UK wordt gehanteerd. Deze criteria hebben betrekking op de hoeveelheid mensen wier belangen de melding dient, de aard van de belangen die in het geding zijn, de aard van de gemelde misstand en de functie van degene die vermoed wordt de misstand te hebben gepleegd. Verschil met de wettelijk voorgestelde criteria is dat het criteria betreft die bij de overweging betrokken kunnen worden en waaraan niet altijd hoeft te worden voldaan.
Preventietaak Huis voor klokkenluiders
De preventietaak van het Huis voor klokkenluiders is na deze laatste wijziging iets vollediger verwoord. Deze luidt nu: ‘het bevorderen van kennis met het oog op een organisatiecultuur waarin meldingen van vermoedens van misstanden in een werkgerelateerde context op een zorgvuldige en doelmatige wijze worden behandeld’.
Anoniem melden bij het huis
Sinds de laatste wijziging die de minister in juni heeft voorgesteld, zou het voor melders mogelijk zijn om anoniem een verzoek tot onderzoek te doen bij het Huis voor klokkenluiders. De Raad van State heeft hierover aangegeven dat het niet verstandig is om hierbij geen onderscheid te maken tussen onderzoeken naar misstanden en bejegeningsonderzoeken. Het is in de praktijk namelijk ondoenlijk om een bejegeningsonderzoek uit te voeren wanneer je niet weet wie de melder is.
In het huidige tekstvoorstel is daarom voorgesteld dat melders alleen anoniem een verzoek mogen indienen voor een onderzoek naar een misstand en niet meer voor een bejegeningsonderzoek. Een logische wijziging wat mij betreft.
Advies van de wetenschapstoets
De minister heeft in deze wijziging niet, het in mijn ogen, belangrijkste advies uit de wetenschapstoets meegenomen: zorg dat er ook op deze wet handhaving plaatsvindt. Ook Transparency International benadrukte dat wederom tijdens het ronde tafelgesprek met de Tweede Kamer op 6 oktober. Ik kan mij indenken dat dit punt te impactvol is om nu nog mee te nemen. Hopelijk wordt dit meegenomen in de eerste wetswijziging nadat de Wet bescherming klokkenluiders in werking getreden is.
Vervolg
Het is de bedoeling dat het wetsvoorstel op 5 december in de Tweede Kamer besproken zal worden. Hopelijk kan het daarna direct door naar de Eerste Kamer zodat het niet meer al te lang duurt voordat deze wet in werking zal treden.
Wil je meer weten over de nieuwe wet?
Zie voor een actuele stand van zaken van de Wet bescherming klokkenluiders de volgende pagina. Mocht je meer willen weten over de implementatie van de wet, wees dan van harte welkom op onze online themamiddag ‘Veilig de klok luiden’.