Neutralisatietechniek 5: het beroep op hogere loyaliteiten
Als kind ben ik wel eens betrapt op streken waarvan ik eigenlijk ook wel wist dat het niet mocht. En mijn onaardige reflex was op dat moment: “Ja, maar zij deed het ook!” om zo aan te tonen dat ik was bezweken onder de groepsdruk. Ik heb het bijvoorbeeld gebruikt toen ik samen met mijn zussen stiekem snoepjes uit de la had gepakt, toen ik met vriendinnetjes nagellak op de spiegel had gesmeerd en toen we een paar straten verderop belletje gingen lellen. Soms gebruikte ik de nog betere variant: “Zij deden het eerst.” Mijn moeder reageerde dan met de opmerking: “Als iemand anders in de sloot springt, spring jij er toch ook niet achteraan?” En dan, als lief eigenwijs kind dat ik was, zei ik: “Jawel!”
Normen en waarden
Dat ik op dat moment al een helder inzicht in de psyche van de mens had, blijkt uit de vijfde neutralisatietechniek: Het beroep op hogere loyaliteiten. Bij het gebruik van deze neutralisatietechniek, beseffen mensen wel dat zij normen overtreden. Volgens Sykes en Matza is het daarbij niet zo dat zij het niet eens zijn met de regels, maar ze vinden andere regels belangrijker: de regels die in hun sociale kring gelden. Mensen die deze neutralisatietechniek toepassen, komen in een dilemma terecht: volg ik de wet en de normen en waarden van de samenleving of volg ik de normen en waarden van mijn sociale kring? Bij de sociale kring ligt de loyaliteit van een mens, dus zal hij of zij sneller voor die optie kiezen. Zo koos ik ervoor om samen met mijn zussen snoepjes te pakken, nagellak op een spiegel te smeren en belletje te lellen. Niet omdat ik niet wist dat het eigenlijk niet eerlijk was of niet mocht, maar omdat mijn zussen en ik en mijn vriendinnen en ik elkaars slechte voorbeeld volgden.
Hoe werkt dit nu als je geen tienjarig kind bent? Denk eens aan een groep hangjongeren die samen een speeltuin vernielen. Het hoeft niet zo te zijn dat ze dit allemaal leuk vinden. Hoogstwaarschijnlijk zitten er op zo’n moment zelfs één of twee tussen die het eigenlijk helemaal niet willen en zich er slecht over voelen. Toch kiezen ze er op dat moment voor om de normen en waarden van hun sociale kring, hun loyaliteit, te volgen.
Alle neuzen dezelfde kant op, maar wel de verkeerde
In zulke situaties kun je op je werk ook terecht komen. Je sociale kring bestaat immers onder andere uit je collega’s. Op je werk kun je een dilemma hebben tussen de normen en waarden van de samenleving en de normen en waarden van jouw organisatie. Misschien wordt het binnen jouw organisatie wel heel normaal gevonden om af en toe wat geld achterover te drukken bij een opdracht. Als jij heel loyaal bent aan de organisatie waar je werkzaam bent, dan zou dat ervoor kunnen zorgen dat jij het ook gaat doen of in ieder geval je mond houdt over wat er plaatsvindt.
Die situatie zal niet bij veel bedrijven voorkomen. Maar, we kunnen dit beroep op de hogere loyaliteiten ook verder toespitsen, naar een dilemma tussen de normen en waarden van de organisatie en de normen en waarden van jouw afdeling. Zo heeft een financiële onderneming hoogstwaarschijnlijk een CDD-beleid opgesteld, waarin staat welke gegevens van de klant moeten worden vastgelegd. Maar als jouw hele afdeling een deel van de gegevens niet vastlegt, omdat je collega’s dat een grote, onnodige moeite vinden – dan speelt zo’n dilemma dus op. Volg jij dan wel netjes het beleid van de onderneming of ga je mee in de sociale norm op jouw afdeling? Het kost immers wel veel tijd om al die gegevens vast te leggen…
Hoe kom jij aan je geld?
Wat ook kan voorkomen, is dat jouw loyaliteit primair bij de klant ligt. Meneer Jansen bankiert immers al vijftien jaar bij jullie – dan ga je hem toch niet vragen waar dat geld op zijn rekening ineens vandaan komt? Hij ziet je al aankomen. Vorige keer moest je ook al vragen waarom hij € 20.000,- overboekte naar een buitenlandse rekening. Daar reageerde meneer Jansen ook niet zo leuk op, hij vond het een belediging. Ga je dan dit keer opnieuw netjes de normen en waarden van de organisatie volgen of kies je ervoor om de normen en waarden van meneer Jansen te volgen – door de trouwe klant niet opnieuw te beledigen?
Naastenliefde boven plichtsbesef
Naast de genoemde voorbeelden, zijn nog talloze andere voorbeelden te bedenken van manieren waarop wij ons beroepen op hogere loyaliteiten. Op zich is het ook niet gek dat we deze normen en daarmee onze naasten volgen. En ja, ik weet dat ik nu zelf gebruik maak van de neutralisatietechniek, maar dat toont alleen maar aan in hoeverre iedereen hier mee te maken heeft.
Terug naar mijn punt: De mensen waar je van houdt, de mensen waar je een band mee hebt of de mensen waar je simpelweg veel tijd mee doorbrengt, beïnvloeden nu eenmaal je denkproces. Dus als zij met z’n allen in de sloot springen en jij staat nog in je eentje op de kant, dan is de keuze snel gemaakt.
Volgende week komt de laatste blog van deze serie aan bod. Want na al die verhalen over de manieren waarop het mis kan gaan in de gedachten van mensen, lijkt het nu misschien een beetje een hopeloze zaak. Dat hoeft gelukkig niet zo te zijn. Benieuwd wat we hieraan kunnen doen? Houd dan de website in de gaten!
Jasmijn Vis
Junior Compliance Officer
De voorgaande blogs zijn hier te lezen: