In december publiceerde het Huis voor Klokkenluiders haar laatste onderzoeksrapport. Ditmaal deed het Huis onderzoek naar onrechtmatig besteden van overheidsgeld. In deze blog licht ik kort het onderzoek toe en bespreek ik een aantal punten uit het onderzoeksrapport, waar organisaties die de meldregeling willen inrichten of evalueren rekening mee kunnen houden.
Onderzochte misstandenEen werknemer heeft in 2016 melding gedaan van onjuist declaratiegedrag en van oneigenlijk gebruik van transportmiddelen van de werkgever. Na verschillende interne onderzoeken concludeert de werkgever dat er geen sprake is van een misstand. De werknemer heeft vervolgens het Huis verzocht om onderzoek te doen.
Het Huis voor Klokkenluiders doet onderzoek naar vier specifieke situaties. In twee van de vier situaties oordeelt het Huis dat een wettelijk voorschrift wordt geschonden, doordat op niet rechtmatige wijze is omgegaan met overheidsgeld. In de eerste situatie gaat het om onterecht gedeclareerde reiskosten voor het bijwonen/volgen van meerdaagse cursussen op een externe cursuslocatie. De tweede situatie betreft het oneigenlijk gebruik van een vliegtuig van de werkgever. Werknemers willen een teambuildingsbijeenkomst houden op een locatie in Italië. Een teambuildingsbijeenkomst is echter geen reden waarvoor een vliegtuig van de werkgever gebruikt mag worden. De leidinggevende stelt daarom voor om de vlucht voor de teambuilding te combineren met een trainingsvlucht. Dit voorstel van de leidinggevende wordt in het MT besproken en er wordt toestemming voor gegeven. Uit het onderzoek blijkt dat niet het doel training centraal staat bij de vlucht, maar het afzetten en ophalen van de collega’s ten behoeve van teambuilding in het vakantiehuis van een van de werknemers. De kosten van het vliegen naar de locatie in Italië, de catering onderweg en de verblijfskosten van de deelnemers ter plaatse (appartement en huurauto) staan niet in verhouding tot het beschikbare budget voor teambuilding.
Over de twee andere situaties oordeelt het Huis dat niet kan worden vastgesteld dat er op onrechtmatige wijze met overheidsgeld is omgegaan. De eerste situatie heeft betrekking op vermeend privégebruik van huurauto’s en een andere situatie zou eveneens betrekking hebben gehad op oneigenlijk gebruik van een vliegtuig van de werkgever.
Drempelverlagend effect van melden
Dit laatste rapport van het Huis over onjuist declareren en onjuist gebruik van vervoersmiddelen helpt mijn inziens bij het herkennen van vermoedens van integriteitsschendingen en misstanden. Waar eerder de rapporten van het Huis verwezen naar onderwerpen zoals overtreden van aanbestedingsregels, spionage van staatsgeheime informatie, onrechtmatig verlenen van vergunningen en illegaal storten van grond gaat dit onderzoek over declaratiegedrag en het misbruik van middelen van de organisatie. Dit verlaagt hopelijk de drempel van het intern melden en indien noodzakelijk het extern melden aan het Huis. Ik merk in de praktijk dat medewerkers die overwegen om een interne melding te doen regelmatig te bescheiden zijn over de ernst van de integriteitsschending of misstand. De ernst wordt mogelijk weggerationaliseerd door te kijken naar andere (wellicht meer) ernstige schendingen.
Meer duidelijkheid over wat een misstand isDe wettelijke definitie van een misstand is op meerdere – en zeker ook ingewikkelde – manieren uit te leggen. In dit laatste rapport geeft het Huis een definitie die gemakkelijker te begrijpen is:
“Er zijn verschillende wettelijke criteria om te bepalen of er sprake is van een misstand zoals bedoeld in de Wet Huis voor klokkenluiders. Zo kan er sprake zijn van een misstand als de veiligheid van personen in gevaar is, een gevaar bestaat voor de volksgezondheid of als er een gevaar is voor de aantasting van het milieu. Ook kan er sprake zijn van een misstand als een wettelijk voorschrift wordt geschonden of als er gevaar is voor het goed functioneren van een openbare dienst of onderneming als gevolg van een onbehoorlijke wijze van handelen of nalaten. Voor al deze situaties moet daarbij ook het maatschappelijk belang in het geding zijn. Dat betekent dat de misstand moet uitstijgen boven een individuele kwestie of een persoonlijk conflict en dat er sprake moet zijn van een patroon of structureel karakter. Of van een zodanige ernstige of omvangrijke misstand dat daardoor het algemeen/maatschappelijk belang wordt geraakt. Voor de beoordeling van de ernst van de misstand wordt gekeken naar de aard, omvang, frequentie en ernst van de potentiële gevolgen van de misstand en naar de omvang van de mogelijke schade.”
Gemaakte fouten in het onderzoek van de werkgeverHet Huis heeft ook de interne onderzoeksmethoden van de werkgever onderzocht en daarbij tekortkomingen geconstateerd. Onderstaande bevindingen vind ik het opvallendst:
Verbeterprogramma
In het onderzoeksrapport is te lezen welke maatregelen de werkgever heeft getroffen om ervoor te zorgen dat er in het vervolg minder kans is op integriteitsschendingen en misstanden. Ik neem de getroffen maatregelen hier over, omdat iedere werkgever vanzelfsprekend deze maatregelen nu al zou kunnen nemen om ervoor te zorgen dat de kans op schendingen verkleind en de meldcultuur verbeterd wordt:
ConcluderendMet dit rapport in de hand heb je niet alleen goede casuïstiek in handen om intern in je organisatie te bespreken, maar ook tips om je eigen meldregeling en onderzoeksproces te verbeteren. Heb je naar aanleiding hiervan vragen over jouw eigen meldregeling, neem dan gerust contact met ons op.