Het altijd krijgen van precies dat wat jij wilt is niet gezond. Dit zou vanaf het begin onderdeel moeten zijn van elke gedegen opvoeding. Maar soms lijkt het er bij bepaalde personen op, dat het doordrukken van de eigen mening of het toe-eigenen van zaken die niet van hen zijn toch naar verloop van tijd de overhand krijgen. Dat zien we natuurlijk niet alleen maar in de huiselijke of zakelijke omgeving, maar ook in meer geopolitieke zin. Dat maakte mij nieuwsgierig. Zouden we als compliance officers, die toch ook regelmatig te maken hebben met meningsverschillen, nu wat kunnen leren van deze geopolitieke bewegingen?
Over strategisch denken
In één van de mooiste boekenwinkels van Nederland liep ik het boek ‘Over Strategisch Denken’ tegen het spreekwoordelijke lijf. De subtitel geeft aan dat het een masterclass betreft van John Lewis Gaddis over Herodotus, Sun Tzu, Von Clausewitz, Machiavelli en andere grote strategen. Dit boek leek mijn hierboven toegelichte nieuwsgierigheid in ieder geval voor een gedeelte te kunnen beantwoorden. Graag bespreek ik dan ook enkele passages uit dit zeer interessante boek in deze wat meer uitgebreide blog.
Compliance is oorlog?
Op de kaft van het boek wordt toegelicht dat de schrijver van het boek doceert over militaire en politieke strategie aan Yale University. Ik denk dan direct aan het woord ‘oorlog’ en Rinus Michels. Rinus Michels, door de FIFA verkozen als beste voetbalcoach van de twintigste eeuw, zei over zijn geliefde spelletje: “Voetbal is oorlog”. Zouden we een dergelijke vergelijking ook kunnen maken tussen oorlog en de spelletjes in ons geliefde vakgebied? Compliance is oorlog? Als je zomaar wat termen op een rijtje zou zetten, zou je kunnen zeggen van wel. Het begint als bij de functietitel van compliance officer en wat te denken van handhaving, sanctionering, visie? Ik heb zelfs wel eens iemand in compliance verband over ‘aanvalsplannen’ horen praten. Zo zijn er vast nog meer te noemen. Maar wat is oorlog eigenlijk en welke onderliggende strategieën spelen hier een rol? Hier gaat het boek uitgebreid op in.
Oorlog: wat is dat eigenlijk?
Als je deze vraag voorlegt aan een onwillekeurige selectie mensen van waar ook ter wereld zou het maar zo kunnen zijn dat de meesten antwoorden dat oorlog voortkomt uit onmacht. De meeste mensen zullen toevoegen dat wat hun betreft oorlog iets totaal onwenselijks is. Oorlog brengt een hoop ellende met zich mee en heeft te maken met afdwingen van macht, ‘no matter the cost’. Wat betreft dat laatste heeft de bekende strateeg Von Clausewitz een belangrijke bevinding gedaan. Carl von Clausewitz bepleitte in zijn postuum uitgegeven boek ‘Vom Kriege’ namelijk dat het doel van oorlog is de vijand onze wil op te leggen. “Als oorlog in deze zin politiek weerspiegelt”, zo zei hij, “dan moet oorlog ondergeschikt zijn aan politiek en dus aan beleid, het product van politiek. Anders is het zinloos geweld”. Hier speelt dus niet maximaal geweld een rol. Von Clausewitz stelt dat het middel oorlog in het licht van het politieke doel moet worden afgewogen. Het gaat hier dus om proportionaliteit: het (blijven) nadenken wat je doet in het licht van wat je wilt bereiken. Ik zie al een aardige parallel met ons mooie vakgebied ontstaan. En zo zijn er meer.
De vos en de egel
Het eerste hoofdstuk van het boek beschrijft het verhaal van Herodotus over de Perzische koning der koningen Xerxes. Hij is vastberaden om een tweede Perzische invasie te beginnen in Griekenland. Ze staan voor de Hellespont, die ze moeten oversteken om Griekenland te bereiken. Zijn oom en raadgever Artabanus krijgt van de koning nog één kans om zijn eventuele bedenkingen te delen. Artabanus waarschuwt de koning dat de legers niet alleen de Grieken als vijand hebben, maar ook het land en de zee. De legers moeten namelijk lange afstanden afleggen en door streken reizen die al deze mannen niet kunnen voeden. Voordat ze één slag kunnen leveren, zo waarschuwt Artabanus, zouden de mannen uitgeput en uitgehongerd kunnen zijn. Xerxes luistert geduldig naar deze raad, maar antwoordt: “Als je met alles rekening houdt, zul je nooit iets doen. Het is beter een dappere inborst te hebben en de helft van de verschrikkingen die we vrezen te verduren dan alle verschikkingen in te calculeren en nergens onder te lijden. Wie veel waagt, wint veel”.
Dit verhaal koppelt de schrijver vervolgens aan de uitspraak van Archilogus van Paros: “De vos weet vele zaken, maar de egel weer één grote zaak”. Isaiah Berlin heeft er in 1953 een boekje over geschreven: ‘The hedgehog and the fox’. “Egels”, zo legt Berlin uit, ”brengen alles in verband met één centrale visie, dat alles wat zij zijn en zeggen zin geeft. Vossen daarentegen streven veel, vaak niet onderling verbonden en zelfs tegenstrijdige zaken na, die alleen op één of andere feitelijke manier verbonden zijn”. Volgens Berlin weerspiegelde dit onderscheid mogelijk één van de grootste verschillen die mensen in het algemeen verdeeld houden. Kunnen we hier misschien ook iets van leren in onze dagelijkse compliance praktijk? Herkennen wij de vossen en egels in onze omgeving? Als welke van de twee dieren zien wij ons zelf en wat zegt dit vervolgens over onze relaties?
Ook een genie moet blijven nadenken
Als we het over historische veldtochten hebben, dan mag de in Rusland oprukkende Napoleon natuurlijk niet ontbreken in een boek als dit. Napoleon was naarmate zijn carrière zich ontwikkelde steeds meer overtuigd van zijn genialiteit. Hij zou hij de koppeling tussen zijn doelen en middelen natuurlijk altijd scherp in de gaten houden. Maar wat ging er dan toch mis bij zijn Russische veldtocht? Napoleon won de Slag bij Borodino, maar ondanks dit verlies onderhandelde zijn tegenstander, de Russische tsaar Alexander I niet. De Russen trokken zich terug en Moskou kwam in zicht. De Russen trokken zich verder terug en Napoleon hapte toe in wat later bleek het lokaas te zijn geweest. Tijdens hun terugtrekking verbrandden de Russische troepen alles wat ze achterlieten, inclusief Moskou. Geen enkel leger wordt er sterker door als het zijn aanvoerlijnen te buiten gaat, zelfs niet het leger van het genie Napoleon. De meest eenvoudige soldaat had Napoleon kunnen vertellen, dat het zo langzaamaan steeds kouder werd: de Russische winter kwam eraan. Hoe verder ze oprukten, de Russen hadden gebied genoeg om zich in terug te trekken, hoe meer tijd het zou kosten om terug te keren. En dat was precies waar het genie en dus ook zijn legers niet op waren voorbereid. Op het moment dat Napoleon dit zich realiseerde, had hij zijn opmars kunnen staken. Hij had kunnen bevelen om te keren en zo zijn verliezen binnen de perken te houden. Maar dat deed hij niet. Zijn ego zat hem in de weg en uiteindelijk staken bij de onvermijdelijke aftocht slechts negentigduizend van de zeshonderd duizend man dezelfde rivier in tegengestelde richting over.
Wat kunnen we van dit verhaal leren in onze compliance praktijk? Naar mijn idee zijn er paralellen te trekken met bijvoorbeeld productintroducties, reorganisaties, cultuurveranderingsprogramma’s en dergelijke in de zakelijke omgeving. Op het moment dat tegenspraak niet wordt georganiseerd, zo zou je kunnen bedenken, kun je verrast worden door de omstandigheden als het eigenlijk al te laat is. Maar kunnen we ook onszelf als Napoleon voorstellen? Hoeveel risico nemen wij eigenlijk in het bereiken van onze doelen? Houden wij voldoende rekening met de omstandigheden, met de beschikbare capaciteiten?
Ten slotte
En zo staat dit boek vol met verhalen en filosofieën die, soms met enige fantasie, ook op de compliance praktijk van toepassing zijn. De in deze blog behandelde voorbeelden zijn slechts een fractie van hetgeen er in het boek te ontdekken valt. Het is niet een boek dat je gedachteloos even uitleest op een achternamiddag. Het is in die zin niet het meest toegankelijke boek. Maar als je de tijd ervoor neemt en je leest aandachtig de verschillende verhalen door, dan kun je er als compliance officer zeker waardevolle lessen uit halen. Ook als je bij compliance niet direct aan oorlog denkt.
