Neutralisatietechniek 3: ontkenning van het slachtoffer
Wanneer je de krant openslaat, lees je over alle soorten criminaliteit: moord, doodslag en drugs zijn aan de orde van de dag. Ook over financieel economische criminaliteit worden stukken geschreven. Maar wanneer lees je nu echt eens iets over de slachtoffers van financieel economische criminaliteit? Deze slachtoffers kunnen individuen zijn, maar ook ondernemingen.
Wat gebeurt er als je slachtoffer wordt van financieel economische criminaliteit? Wat doet dit met een onderneming of met de persoon zelf? Zijn de ondernemingen of personen die financieel economische criminaliteit plegen of niet-integer gedrag laten zien, zich bewust van de gevolgen? Dit blog gaat over de derde neutralisatietechniek ‘ontkenning van het slachtoffer’.
Theoretisch kader
Zoals Sykes en Matza het mooi omschrijven “the delinquent moves himself into the position of an avenger and the victim is transformed into a wrong-doer”. Daarbij kan de ontkenning van het slachtoffer ook te maken hebben met de omstandigheden van de niet-integere handeling zelf. Wanneer het slachtoffer fysiek afwezig is, onbekend of een vage abstractie (wat vaak het geval is bij een actie gericht tegen het eigendom), is het besef van het bestaan van een slachtoffer minder aanwezig. Daarnaast kan het zo zijn dat het wordt gezien als de ‘eigen’ schuld van het slachtoffer.
Komt boontje echt om zijn loontje?
Wanneer we op bovenstaande manier naar de theorie kijken, is het gemakkelijk voor te stellen dat je als ‘fraudeur’ of ‘witwasser’ het slachtoffer ontkent. Wanneer iemand achter de computer zit en geld wegsluist, heeft diegene geen idee wiens geld dat is. En wanneer iemand geld witwast voor een drugsbaas in Colombia, blijft het voor diegene ook de vraag wie de slachtoffers zijn.
In het vakgebied compliance gaat het echter niet alleen om hardcore criminaliteit, maar ook om niet-integer gedrag. Dit speelt eigenlijk een veel grotere rol en daar hebben u en ik als werknemer of werkgever elke dag mee te maken. Hoe kunnen we dit niet-integere gedrag nu verklaren aan de hand van deze neutralisatietechniek? Bij deze techniek wordt vaak het onzorgvuldig of onoplettend gedrag van de slachtoffers aangehaald of wordt de schuld van het delict in de schoenen van het slachtoffer geschoven.
Ik kan me voorstellen dat de collega die altijd roddelt over andere collega’s, de schuld op die anderen afschuift. Die collega zal het wel over zichzelf hebben afgeroepen, toch? Of denk aan de ‘me too’ beweging op de werkvloer. Wat je hierbij helaas vaak hoort, is dat het slachtoffer het zelf wel zal hebben uitgelokt: “Had ze maar niet zo’n kort rokje moeten dragen’.
Denk ook eens aan de case waarin een werknemer iets meeneemt van de werkvloer wat niet van hem of haar is. Daar wordt onzorgvuldig gedrag van het slachtoffer tevens vaak aangehaald. “Ja, dan had die collega het daar maar niet moeten laten liggen.” Waar het om gaat is dat de morele verontwaardiging van jezelf of anderen wordt geneutraliseerd door te beweren dat de schade niet ‘slecht’ is in het licht van de omstandigheden.
Grote gevolgen – zijn we ons hier wel van bewust?
Ik vraag me af of de roddelende collega wel doorheeft wat de gevolgen voor zijn of haar slachtoffer kunnen zijn? Ik kan me voorstellen dat het slachtoffer niet met een prettig gevoel naar zijn of haar werk gaat. Er kunnen echter nog veel verdergaande gevolgen zijn. Neem het voorbeeld van het witwassen van geld voor een drugsbaas in Colombia. Dit heeft niet alleen verstrekkende gevolgen voor de inwoners van Colombia, drugs gaan immers vaak gepaard met geweld. Maar ook voor het milieu, de reststoffen die overblijven bij de productie van drugs worden vaak niet goed opgeruimd. Of wanneer je slachtoffer wordt van fraude: Probeer maar eens het geld terug te krijgen. U zou toch zelf ook niet willen dat u dit overkomt? Waarom het dan wel een ander aandoen?
Hoe kan het nu worden voorkomen dat mensen handelen alsof er geen slachtoffers zijn? Dat zal in de laatste blog van deze reeks worden beschreven. Eerst worden er nog twee andere neutralisatietechnieken besproken; ‘veroordeling van de veroordelaars’ en ‘beroepen op hogere loyaliteiten’. Deze blogs volgen in de aankomende weken.
Voorgaande blogs uit deze reeks vindt u hier: