Wanneer is intimidatie een misstand?

Cora Wielenga

Wanneer is intimidatie een misstand?

Sinds de inwerkintreding van de Wet bescherming klokkenluiders in 2023 hebben mensen die last hebben van ongewenste omgangsvormen er een extra handelingsperspectief bij gekregen: je kunt namelijk in sommige gevallen ongewenste omgangsvormen aanmerken als een misstand. In deze korte bijlage leg ik uit hoe dat zit.

Waarom is het belangrijk om te weten wanneer ongewenste omgangsvormen zijn aan te merken als een misstand?

Wanneer je als medewerker ongewenste omgangsvormen ervaart, zoals pesten of intimidatie, heb je normaal gesproken de keuze om een informele route of een formele route te volgen. Met informele route bedoelen we dat je het gesprek aangaat met de veroorzaker. Al dan niet met steun van de leidinggevende, HR of de vertrouwenspersoon. Ook een bemiddelaar of mediator kan soms helpen in deze fase.

Wanneer de informele route geen oplossing biedt of het gedrag te ernstig voor de informele route, kan iemand ervoor kiezen om de formele route te bewandelen. Dat betekent dat je een klacht indient bij de interne of externe klachtencommissie van je organisatie. Deze commissie hoort de klager, de beklaagde en eventuele getuigen en komt vervolgens met een oordeel. Het bestuur moet reageren op het oordeel en aanbevelingen van de klachtencommissie.

Bij een klacht moet de indiener van de klacht zichzelf prijsgeven. De klacht wordt door de klachtencommissie één-op-één doorgezonden naar de beklaagde. weet op dat moment van wie de klacht is, zodat de beklaagde zich kan verweren. Het gegeven dat de identiteit van de klager direct bekend is bij de beklaagde, is voor sommige mensen een drempel om tot actie over te gaan. Het alternatief is dat zij de situatie zo laten en mogelijk daardoor angstig zijn op het werk,  uitvallen of zelfs vanwege deze situatie de organisatie verlaten.

In het geval van een misstand mag een medewerker vertrouwelijk melden. In veel organisaties mag de medewerker ook anoniem melden (hoewel dit pas volgend jaar wettelijk verplicht wordt). Vertrouwelijk of anoniem melden maakt de herkomst van de klacht soms minder herleidbaar. Dit maakt het voor de medewerker die ongewenste omgangsvormen ervaart iets minder spannend is om de ongewenste omgangsvormen aan te kaarten.

Terminologie

Om te kunnen inschatten wanneer ongewenste omgangsvormen aan te merken zijn als misstand, is het goed om stil te staan bij de termen. Wat is precies een misstand? En wat verstaan we onder ongewenste omgangsvormen?

Met ongewenste omgangsvormen bedoelen we “Alles in de omgang wat als ongewenst/ kwetsend wordt ervaren en als gevolg heeft dat de medewerker zich niet langer veilig voelt op de werkplek.”

Voorbeelden daarvan zijn pesten, intimidatie, seksuele intimidatie, discriminatie en racisme. Daarbij gaat het vooral om de impact die bepaald gedrag heeft op iemand, en niet zo zeer om de intentie van de veroorzaker. Bijvoorbeeld: ik kan met goede bedoelingen een collega aanraken om te troosten, terwijl de aanraking door de collega juist als ongewenst ervaren kan worden.

In de Wet bescherming klokkenluiders is het begrip misstand als volgt gedefinieerd:

• een schending of een gevaar voor schending van het Unierecht, of
• een handeling of nalatigheid waarbij het maatschappelijk belang in het geding is bij:
  • een schending of een gevaar voor schending van een wettelijk voorschrift of van interne regels die een concrete verplichting inhouden en die op grond van een wettelijk voorschrift door een werkgever zijn vastgesteld, dan wel
  • een gevaar voor de volksgezondheid, voor de veiligheid van personen, voor de aantasting van het milieu of voor het goed functioneren van de openbare dienst of een onderneming als gevolg van een onbehoorlijke wijze van handelen of nalaten.

Het maatschappelijk belang is in ieder geval in het geding indien de handeling of nalatigheid niet enkel persoonlijke belangen raakt en er sprake is van oftewel een patroon of structureel karakter dan wel de handeling of nalatigheid ernstig of omvangrijk is.

Wanneer zijn ongewenste omgangsvormen aan te merken als een misstand?

Ongewenste omgangsvormen betreffen altijd de veiligheid van personen. De situatie kan een misstand zijn wanneer de veiligheid van personen in het geding is dan wel wanneer het maatschappelijk belang in het geding is. Volgens de wet is het maatschappelijk belang in het geding wanneer het niet alleen één persoon raakt, wanneer sprake is van een patroon/structureel karakter of wanneer het gedrag ernstig of omvangrijk is.

Voorbeelden

Ik geef graag een paar voorbeelden om het te verduidelijken.

• Een directeur, die zakelijk gezien veel succes boekt, heeft een opvliegend karakter. Hij schreeuwt tegen ondergeschikten. Niets is goed genoeg. Hij behandelt zijn medewerkers respectloos. Zijn medewerkers zijn te bang om er tegenin te gaan, uit angst voor hun baan. Het ziekteverzuim is hoog. Een paar collega’s hebben een burn-out gekregen vanwege de spanning. Een aantal medewerkers is al vertrokken naar een andere werkgever. De leidinggevenden van de directeur zijn vooral tevreden over de commerciële resultaten die de directeur boekt.
  • Dit is een voorbeeld van ongewenste omgangsvormen die zijn aan te merken als een misstand. De veiligheid van meerdere personen is in het geding.
• Een medewerker wordt gepest in een organisatie door een groepje andere collega’s.
  • Dit is een voorbeeld van ongewenste omgangsvormen, maar is niet aan te merken als een misstand. Het betreft één persoon.
• Een medewerker wordt gepest in een organisatie door een groepje andere collega’s. Binnen de organisatie is niets geregeld voor sociale veiligheid. Er is geen beleid, geen klachtenregeling en er is ook geen vertrouwenspersoon aangewezen. De medewerker kan nergens naartoe voor een oplossing.
  • Doordat de organisatie geen maatregelen heeft getroffen, is de veiligheid van meerdere mensen in gevaar. Er is immers geen vangnet voor andere toekomstige slachtoffers. Dit is daarom aan te merken als een misstand.

Heb je vragen?

Heb je vragen over wanneer ongewenste omgangsvormen nu zijn aan te merken als misstand? We beantwoorden je vragen graag. We staan veel organisaties bij in het versterken van sociale en psychologische veiligheid.