In de pedagogiek zijn talloze studies gedaan naar het effect van straffen van ongewenst gedrag. Belangrijke studies wijzen uit dat bij het opvoeden van kinderen straffen juist averechts werken. Er zijn diverse redenen voor: een kind is niet duidelijk wat het gewenste gedrag had moeten zijn, er is niks meer te veranderen aan het ongewenste gedrag en straffen verliest snel aan kracht. Beter is het om goed gedrag te belonen, kinderen leren dan direct hoe het wél moet.
In het Nederlandse strafrecht is de roep om strenger straffen ook regelmatig hoorbaar. Ook daar zijn talloze studies naar gedaan. Uit veel onderzoeken blijkt dat strenger straffen de misdaadcijfers onvoldoende naar beneden brengen. Kijk naar de Verenigde Staten: daar wordt streng gestraft, maar de gevangenissen zitten overvol, ondanks dat de criminaliteit in de breedte wel daalt. Het afschrikwekkende effect wat van streng straffen uit zou moeten gaan, leidt dus niet tot minder volle gevangenissen.
Wat dat betreft is de Noorse aanpak verfrissend. Noorse gevangenissen zijn gericht op comfort, genezing en re-integratie. Recidive is daar sinds de jaren 90 afgenomen met 60 tot 70%.
In het algemeen is dus te stellen dat veel onderzoeken concluderen dat (streng) straffen niet tot het gewenste effect leidt. In 2015 is in de financiële wereld, als onderdeel van het terugwinnen van vertrouwen van de samenleving, de bankierseed (met daaraan gekoppeld het Tuchtrecht Banken) in het leven geroepen. Ongewenst gedrag van een bankier kan sindsdien dus leiden tot een tuchtrechtelijke sanctie. Heeft dit geleid tot de gewenst gedragsverandering in de bancaire sector?
De bankierseed
Vanaf 1 april 2015 moeten bankmedewerkers de wettelijk verplichte bankierseed afleggen. Met deze eed beloven bankmedewerkers zorgvuldig en integer te handelen. Aan de bankierseed is het tuchtrecht gekoppeld. Het tuchtrecht ziet erop toe dat medewerkers zich aan de bankierseed houden. Wanneer een medewerkers de beloften uit de bankierseed schendt, dan kan dit tot tuchtrechtelijke maatregelen leiden.
Bij de aankondiging van de bankierseed ergens in 2014 riep ik en met mij vele bankcollega’s: “waarom moet de bankierseed nu per se komen? Ik ga me echt niet anders gedragen.” Ik denk dat dat klopt, bij het lezen van de tekst van de bankierseed bleek ook dat veruit de meeste bankmedewerkers dit al sinds jaar en dag in de praktijk brengen en brachten.
Toch zijn er sinds 2016 veel tuchtrechtzaken geweest, die tot meer dan 100 sancties hebben geleid, van een beroepsverbod tot een berisping en in een aantal gevallen is zelfs een boete opgelegd. Kunnen we daarmee stellen dat het hebben van tuchtrecht tot de gewenste gedragsverandering heeft geleid? Mijn mening: ik denk dat dat wat te kort door de bocht is. Mede door de maatschappelijke discussie over de “graai-cultuur” bij banken, zijn bankiers gaan inzien dat hun rol moest veranderen. Daarnaast is vanuit de toezichthouders de druk op het voeren van een integere bedrijfsvoering opgevoerd. Banken hebben geleerd van grote incidenten als rentederivaten en woekerpolissen en er is sprake van intrinsieke motivatie om “het goede te doen”. Dit leidt ertoe dat het vertrouwen in banken langzaamaan weer groeiende is. Dit is de mooiste beloning van gewenst gedrag!
En het tuchtrecht? Zoals ook in de gewone samenleving (en opvoeding) is er in uitzonderingsgevallen geen andere mogelijkheid dan het uitdelen van een straf. Gezien de vele tienduizenden bankmedewerkers die de bankierseed hebben afgelegd, kunnen we stellen dat het meer uitzondering is dan regel. Zoals de samenleving soms beschermd moet worden tegen bepaalde individuen, geldt dit ook binnen de financiële wereld. In sommige gevallen is straffen nu eenmaal de enige optie, maar wel pas nadat we hebben vastgesteld, dat het belonen van gewenst gedrag niet voldoende heeft gewerkt.
Wil je meer informatie over integriteit, integere bedrijfsvoering of iets wat daarmee samenhangt: kijk op www.compliance-instituut.nl
