Er zijn van die fragmenten in een film of boek, die je wat langer bijblijven dan andere. Soms blijven zelfs hele conversaties je bij, zoals in mijn geval hele teksten uit de Ice Age filmreeks omdat ik die nu eenmaal eindeloos heb gekeken samen met mijn zoon. Hoewel het jaren geleden is, kan ik altijd nog enkele zeer grappige passages opdreunen.
Rijkman scheurt voorbij
Een ander fragment dat me is bijgebleven is de woestijnscène uit de miniserie De Prooi die gaat over de tijd van Rijkman Groenink bij de ABN Amro Bank. Pierre Bokma speelt zijn rol fantastisch. De serie belicht onder andere een tripje met het hogere management naar de woestijn in Afrika. De hele opzet van deze reis, waar ook Groenink aan deelneemt, is teambuilding. Het fragment dat me zeer is bijgebleven speelt zich dus af in de woestijn. Bij een groepssessie aan het kampvuur benadrukt Groenink het belang van teamwork. Vervolgens volgt een shot van een woestijnrace met auto’s. De groep is in koppels van twee verdeeld over verschillende auto’s en er wordt behoorlijk gas gegeven. Immers, het gaat bij ABN Amro ook zeker om winnen, dat werd aan het kampvuur ook zeer duidelijk gemaakt. Eén van de auto’s komt met pech te staan en de auto met Groenink aan het stuur ziet de auto staan in de verte. Zijn bijrijder vraagt nog of ze de auto met pech niet moeten helpen. Rijkman geeft nog een dot extra gas en scheurt zonder pardon langs zijn collega’s en laat ze staan, al lachend dat hij nu meer kans maakt de race te winnen. Hilarisch fragment vind ik dit: eerst zeggen dat teamwork zo belangrijk is en een paar momenten later keihard je collega’s in de kou laten staan. Weg boodschap, weg teamwork, hallo beeld van de arrogante, egocentrische leider.
De tragiek van Cassandra
Nadat ik de eerste twee boeken van Stephen Fry over de Griekse mythologie had gelezen, ontving ik als vaderdagcadeau (toch wat goed gedaan met de Ice Age sessies) het boek Troje van dezelfde auteur. Het boek beschrijft op een toegankelijke en vermakelijke manier de zeer uitgebreide voorgeschiedenis, het verloop en uitkomst van de Trojaanse oorlog. Naast het vermaak is het ook nog eens goed voor je algemene ontwikkeling. Immers, als je er op let kom je in het dagelijks leven regelmatig verwijzingen tegen naar de Griekse mythologie. Tijdens het lezen dacht ik ook aan de mogelijke lessen die uit de verhalen te trekken zijn waar ik over zou kunnen schrijven, gericht aan de compliance officer. En toen kwam ik de beschrijving van de tragische figuur Cassandra tegen.
De Griekse mythologie staat bol van fantastische verhalen waarin zeer menselijke trekjes en emoties van goden een belangrijke rol spelen. Natuurlijk zijn de goden onsterfelijk en zijn ze gezegend met allerlei bijzondere krachten, ze laten daarentegen wel degelijk ook de minder mooie kanten zien, die ons als mensen altijd zo herkenbaar in de oren klinken. Zo is er in de beschrijving van de Trojaanse oorlog plaats voor het verhaal van Cassandra.
Cassandra is de dochter van de Trojaanse koning Priamus. De god Apollo wordt verliefd op haar en wil met haar het bed delen. Cassandra stemt toe, op voorwaarde dat Apollo ervoor zorgt dat zij een speciale gave krijgt. Cassandra wil de toekomst kunnen voorspellen. Apollo regelt dat voor haar en dan lost Cassandra haar deel van de afspraak niet in. Apollo is woedend, maar kan de verleende gave niet terugdraaien, dat kan nu eenmaal niet in de Griekse mythologie. Hij is zodanig in zijn kuif gepikt, dat hij zint op wraak. Apollo komt dan op het idee nog iets toe te voegen aan de gave van Cassandra. Hij vervloekt haar toekomstvoorspellingen door te maken dat Cassandra in het vervolg door niemand meer wordt geloofd. Cassandra wordt daarmee een tragische figuur: ze voorspelt meerdere malen correct de toekomst, maar ze wordt niet eens gehoord, laat staan geloofd door de mensen die ze zo vurig wil waarschuwen voor wat er komen gaat.
De compliance officer in de rol van Cassandra?
De situaties waarin het wel en wee van Cassandra wordt beschreven zijn aan de ene kant lachwekkend, omdat mensen doorgaan met hun normale leven terwijl Cassandra met gevoel voor drama al weeklagend en jammerend iedereen probeert te waarschuwen. Aan de andere kant maak ik het vergelijk met de compliance officer in de praktijk: hoe vaak zie jij jezelf terug in de situatie van Cassandra? Hoe vaak probeer jij vanuit jouw functie te waarschuwen voor risico’s, naderend onheil en dergelijke, terwijl je het gevoel hebt dat eigenlijk niemand naar je luistert?
Natuurlijk wil je zo veel mogelijk voorkomen dat jij als compliance officer de roepende in de woestijn bent. Je wilt dat àls je wat zegt, je tenminste wordt gehoord. Het liefste wil je natuurlijk dat er ook wat met je adviezen wordt gedaan.
Je kunt veel doen om de kans op gehoord worden en acceptatie van je advies zo groot mogelijk te laten zijn. Zo kun je zorgen dat je de inhoud van je boodschap goed voorbereidt en misschien nog even voorlegt aan die kritische collega, voordat je je boodschap afgeeft. Ook kun je zorgen dat je bent voorbereid op de vragen die naar aanleiding van jouw advies waarschijnlijk wel worden gesteld. En natuurlijk kun je jezelf voorbereiden op het inzetten van de juiste vaardigheden om de boodschap op de juiste manier te brengen: het is immers nog altijd de toon die de muziek maakt.
Het moet wel van twee kanten komen
En toch kan het je ondanks alles gebeuren, dat die charismatische CEO van de onderneming waar jij aan verbonden bent keihard langs je heen scheurt. Wat je ook zegt, waar je ook voor waarschuwt, schijnbaar niets lijkt te helpen het integriteitsrisicobeheer in de eerste lijn op een hoger plan te tillen. Ik denk bijvoorbeeld aan een vage reactie van de CEO als: “Ja, ok, bedankt voor je advies. Dan gaan we nu naar het agendapunt in dit MT waar we ook echt geld mee verdiènen…”. Dergelijke reacties kunnen er voor zorgen dat je je als compliance officer de roepende in de woestijn begint te voelen. Je vraagt je af waar je het allemaal nog voor doet. Dat is goed voorstelbaar en (helaas) niet uitzonderlijk als compliance officer. Je hebt nu eenmaal niet altijd een populaire boodschap, beheersing van integriteitsrisico’s is niet per se de liefhebberij van de meeste mensen.
Wat te doen in zo’n situatie?
Er is een heel gamma aan adviezen die ik je zou kunnen geven als je je in een dergelijke situatie bevindt. Maar het belangrijkste is de vraag of je je op de langere termijn nog wilt blijven verbinden aan dit bedrijf. Niet alles is voor de eeuwigheid en ook bezetting van functies verandert nogal eens. Vragen als: Is het de verwachting dat de huidige situatie op termijn gaat veranderen? In welke mate spreekt de purpose van het bedrijf jou aan, zodat je daar misschien de nodige energie uit kunt putten? zijn wellicht interessant om jezelf eens te stellen.
Wat je ook besluit te doen, mijn tip is sowieso ervoor te zorgen dat jij je functie aantoonbaar blijft uitvoeren naar beste kunnen. Dus zorg bijvoorbeeld voor een tijdige en stevige rapportage, waarin je het benoemen van je observaties en conclusies niet schuwt. Niemand zei dat het makkelijk zou worden toch? Dus verzamel je moed en doe het. Is het allemaal hopeloos, bedenk dan het volgende. Naar mijn mening moet elke compliance officer uiteindelijk bereid zijn het grote offer te brengen door zijn/haar baan op te zeggen en met opgeheven hoofd te vetrekken. Je kunt je energie immers beter steken in een omgeving waarin wel naar je adviezen wordt geluisterd. Hopelijk is dit niet nodig, maar als je geen uitweg ziet, doe het dan.
