IJsbergen raken elkaar onder water

Eric Schuiling

Opleiding, training en beleidsvorming op het gebied van compliance, integriteit, ethiek en vertrouwen heeft minder effect als de leiding en het interne toezicht hiervan de waarde onvoldoende zien en zichtbaar ondersteunen. Wellicht dat analyse van problemen waar bestuur en commissarissen wél van wakker liggen kan leiden tot een verandering in deze opstelling.

De uitdaging van het leiden van een organisatie 

De encyclopedie definieert een organisatie als een samenwerkingsverband tussen twee of meer personen. Hierbij worden kracht, kennis en vaardigheden gebundeld om een doel te bereiken of in een behoefte te voorzien. Over het managen en leiden van een organisatie zijn kilometers boekenplank volgeschreven. En gezien het aantal nieuwe publicaties op dit vlak zijn er nog voldoende nieuwe inzichten of perspectieven die het waard zijn om verkend te worden. We raken er kennelijk niet over uitgepraat en uitgelezen.

Het leiden van een organisatie kan een complexe bezigheid zijn. Het managen van de verwachtingen van verschillende stakeholders in de wereld van nu vergt in veel gevallen jongleurskwaliteiten. Houd alle ballen maar eens in de lucht, het is geen sinecure. Er zijn zoveel verschillende issues die allemaal om voorrang en prioriteit strijden. Geen wonder dat leiders over het algemeen lange dagen maken: er is tijd en energie nodig om dit allemaal in balans te brengen en houden.

Zoeken naar verbinding van actuele problemen  

Een aantal actuele issues waar een gemiddeld Nederlands bedrijf zich mee bezig zou kunnen houden zijn bijvoorbeeld:

• Een schreeuwend tekort aan gekwalificeerd personeel
• Eisen van externe financiers die niet per se overeen komen met de manier waarop tot nu toe is gehandeld, denk aan het vormen van een morele mening over je klanten (en daar naar handelen)
• Het niet meer mogen handelen met bepaalde afnemers, sectoren en landen als gevolg van internationale sancties
• Uitbreiden van de onderneming stuit op allerlei obstakels, zoals bijvoorbeeld een bouwvergunning die maar niet wordt afgegeven
• Producten en diensten waarover onder het vergrootglas van duurzaamheid vragen worden gesteld

Laatst hoorde ik een mooie analogie over problemen die aan de oppervlakte ver van elkaar verwijderd lijken, maar elkaar toch kunnen raken. Misschien niet geheel verrassend, maar ook hier werd de vergelijking gemaakt met ijsbergen. Die steken met slechts een klein gedeelte boven het water uit. Je ziet alleen het puntje, terwijl onder de waterlijn veruit de meeste massa is terug te vinden. Hierdoor is de kans groot dat ze elkaar raken of zelfs één grote ijsberg blijken te zijn.

Zouden problemen zoals hierboven geschetst elkaar ook ‘onder water’ kunnen raken? Is er met andere woorden een rode lijn te vinden die al dit soort problemen met elkaar verbindt? Het is een interessante vraag, aangezien het vinden van een dergelijke rode lijn wellicht ook het vinden van een oplossing dichterbij brengt.

De rode lijn: vertrouwen 

Het misschien ook wel voordehand liggende antwoord is: ja. Tenminste, ik denk dat dat het zou kan zijn. Waarom zou ik hier anders een blog aan wijden? De rode lijn die ik zie, is de lijn van vertrouwen. Weliswaar in verschillende verschijningsvormen en uitwerkingen, maar toch. Als we proberen te analyseren welke grondoorzaken de hierboven beschreven problemen tot gevolg hebben, kom ik uit bij:

• (Een gebrek aan) vertrouwen dat jouw organisatie de werkgever is waar mensen tot hun recht komen, hun ambities kunnen waarmaken, een veilige cultuur ervaren, goed voor hen is, etc.
• (Een gebrek aan) vertrouwen dat de onderneming in lijn met de actuele geest van Europesen en nationale wetgeving handelt
• (Een gebrek aan) vertrouwen dat de onderneming geen (illegale en/of onwenselijke) olifantenpaadjes probeert te bewandelen om het eigen belang boven het collectieve (inter-) nationale belang te stellen
• (Een gebrek aan) vertrouwen dat uitbreiding van de onderneming niet een verdere vergroting van reeds bestaande collectieve problemen betekent, zoals CO2-uitstoot, stikstofproblematiek, etc.
• (Een gebrek aan) vertrouwen dat de onderneming keuzes maakt, die waarde toevoegen aan de samenleving op de langere termijn

Als we kijken naar de problemen zoals hierboven beschreven, valt wellicht ook op, dat het allemaal bedreigingen zijn die van buiten op de onderneming af komen. Een organisatie moet zien te overleven in de context waarin het functioneert. De organisatie kan zich daarvan over het algemeen niet los zo makkelijk los maken.

Vertrouwen heeft dezelfde kenmerken. Vertrouwen hangt samen met een tweede perspectief naast dat van jezelf. Ben je in de ogen van een andere persoon of organisatie betrouwbaar, dan ben je dus te vertrouwen. Is je betrouwbaarheid in de ogen van anderen niet groot genoeg, dan ervaar je problemen. Problemen die zich op allerlei gebieden kunnen openbaren, zoals ik hierboven heb geschetst.

Ten slotte 

“Je gaat het pas zien als je het door hebt” zei Johan Cruijff. Dat is vaak zo en toch wil ik ook waken voor het te simpel voorstellen van de complexe uitdagingen waar ondernemingen van nu mee te maken krijgen. Persoonlijk zou ik het al heel mooi vinden als deze blog bijdraagt aan het inspireren van bestuur en commissarissen om het onderwerp ‘vertrouwen’ eens op de agenda te zetten van de eerstvolgende bijeenkomst. Want naar mijn idee gebeurt dat nog te weinig en wordt te weinig over deze verbinding tussen verschillende actuele uitdagingen gesproken.

Misschien is een mooie aanleiding hiervoor wel het bespreken van de nieuwe Nederlandse Corporate Governance Code. Misschien moet je hier als onderneming aan voldoen, misschien kies je ervoor om vrijwillig je te committeren aan deze code. Hoe het ook zij: in de code komen verschillende elementen uit deze blog terug. Kun jij ze vinden?