Boekwinkels, ik vind het heerlijk om doorheen te lopen en de titels te scannen. Af en toe bekijk ik een boek eens nader. Interesseert het boek me, dan koop ik het vaak direct. Mijn voorkeur gaat daarbij sterk uit naar non-fictie. Biografieën, verhalen over de geschiedenis, noem maar op. Ondanks mijn voorkeur voor non-fictie kwam ik vorig jaar toch uit bij de boeken van Stephen Fry over de Griekse mythologie. Daarbij werd ik met name getrokken door de titel van één van deze boeken: Helden.
Spektakel en ambities
Vorige week zag ik Top Gun 2 in de bioscoop. Een spektakel als vanouds: straaljagers, drama en…inderdaad: helden. Sommigen inmiddels wel een kleine 40 jaar ouder geworden, maar goed. Als je wilt kun je iedere dag een verse portie heldenverhalen tot je nemen. Ook gisteren weer: de film Only the brave, over een groep brandweermannen dat tegen natuurbranden vecht. Type ruwe bolster, blanke pit. Op een gegeven moment staan ze na weer een geslaagde missie met een groep brandweermannen in een stampvolle kroeg en zegt een vrouw vol adoratie: “Jullie zijn allemaal helden.” Wauw! Schuilt in ons allemaal niet een klein beetje de ambitie een held te zijn? Ik denk het wel. Daarbij vroeg ik me af: Hoe lang zou het duren voordat iemand tegen een compliance officer zou zeggen: “Ik vind jou een held!”?
De vertrouwelijke aard van de werkzaamheden maakt dat veel resultaten van de inzet van compliance officers (helaas) nooit in de publiciteit komen. Toch zijn er wel enkele bepalende voorbeelden te beschrijven. Zo is de rol van compliance duidelijk beschreven in het feitenrelaas over de jarenlange ontwijking van sanctiemaatregelen door BNP Paribas. De witwasconstructie waarin Danske Bank verzeild raakte, kwam aan het licht door een klokkenluidersmelding van Howard Wilkinson, één van de medewerkers van de Estse vestiging. Maar niet alleen in het openen van de beerput zijn aantoonbare resultaten geboekt. Ook in het voorkomen van ellende kunnen voorbeelden worden beschreven, zoals de resultaten van de Commissie Ethiek van de Rabobank, waar al eerder over is geschreven. En zo zijn er nog wel meer.
Ook helden zijn menselijk
Wat maakt iemand tot een held? Ondanks dat de verhalen grotendeels over goden of halfgoden gaan, valt in verhalen uit de Griekse mythologie op, dat de helden eigenlijk naar model van feilbare mensen zijn geschapen. Ze hebben allemaal hun eigen emoties, irritaties, zwakheden, listigheden en trots. Plezierig, want dat maakt ook hun heldendom wat bereikbaarder voor de normale sterveling/compliance officer. In veel verhalen komt naar voren, dat een held wordt geconfronteerd met een zeer lastig probleem of een zeer grote uitdaging. De hoofdpersoon zakt bijna van vertwijfeling, angst en onzekerheid in elkaar. En net als het allemaal hopeloos lijkt, komt de held met een geniale vondst op de proppen of toont hij een zodanige wilskracht en doorzettingsvermogen, dat het hem uiteindelijk toch lukt het enorme probleem op te lossen.
Compliance officers als helden
In welke mate valt deze verhaallijn nu te matchen met wat compliance officers doen? Ik denk dat je zelf het antwoord wel kunt bedenken. Hoe vaak worden compliance officers geconfronteerd met schijnbaar onoplosbare problemen die te maken hebben met dwarse bestuursleden, een verdorven cultuur of de contraproductieve benadering van een stakeholder met kritiek? En hoe vaak moeten zij al hun motivatie, creativiteit en doorzettingsvermogen aanwenden om het tij te keren? Dat is de essentie van de job vind ik. Ook als het spannend wordt moet je op de compliance officer kunnen rekenen. Op zulke momenten moet de compliance officer er staan. Het klinkt al een beetje als een wervingsspotje voor een elitekorps. En misschien zijn we dat ook wel als compliance officers.
Geen monopolie
Compliance officers hebben de opdracht integriteit te versterken van de organisatie waar zij deel van uitmaken. Dat houdt veel voorbereidend werk in: het adviseren over een goed integriteitsbeleid als fundament, samen bouwen aan een integriteitsbewuste cultuur en het faciliteren van een effectieve integriteitsorganisatie. Dat gaat lang niet altijd zo makkelijk als deze zinnen opschrijven. Hier komt veel politiek gevoel, empathie en initiatief bij kijken. Mensen met de neus dezelfde kant op krijgen is één, al deze mensen ook nog eens gezamenlijk laten kiezen van de juiste weg in plaats van de weg met de minste weerstand is twee. Want dat is wat kiezen voor integriteit vaak wel is: het is veel gemakkelijker, comfortabeler en (op de korte termijn) winstgevender om te kiezen voor het aannemen van dat extravagante cadeau, voor het financieren van die corrupte vastgoedmagnaat en misschien voor het wegkijken bij zaken die het daglicht eigenlijk niet kunnen verdragen.
In deze soort situaties, bij dit soort gebeurtenissen moet er ten minste iemand zijn die opspringt en zegt: “Stop! Zo willen en kunnen we dat niet doen. Zo hebben we dit met elkaar van tevoren niet bedacht. Zo zijn we niet en zo willen we ook niet zijn!” Misschien verrassend, maar in het meest ideale geval is die iemand niet de compliance officer. Je mag immers van alle medewerkers van een organisatie en toch wel het meest van de bestuursleden verwachten, dat zij deze rol op zich nemen als het eenmaal zover is. Zij zijn bij uitstek de mensen die de verantwoordelijkheid voor de koers van de organisatie dragen, de strategie uitstippelen en leiding geven aan de uitvoering daarvan. En daar wringt helaas toch vaak de schoen. Is dat het geval, dan springt de compliance officer op. De compliance officer die ondanks het gevaar niet alleen maar denkt, maar ook handelt.
Het tonen van morele moed is misschien niet iedereen gegeven, maar aan de andere kant ook zeker niet voorbehouden aan compliance officers. Misschien juist liever niet, zou je zeggen. Juist als we ons allemaal vrij genoeg en misschien wel uitgenodigd voelen om op te springen en misstanden aan de kaak te stellen maakt dit het leven uiteindelijk voor ons allemaal een stuk eenvoudiger. Held worden willen en kunnen we allemaal, je moet het alleen wel even durven doen.
