Het Feilbare Geweten: Boeiend pleidooi voor niet minder maar juist méér Adam Smith in beroep en bedrijf
een recensie door Muhammed Akbas
We kennen Edgar Karssing van zijn bedrijfsethische boeken waarin hij morele vraagstukken adresseert en hier handen en voeten aan geeft. Dit keer komt de bedrijfsethicus met een boek over zijn grootste inspiratiebron. Het onlangs verschenen Het feilbare geweten is een gewaagd boek; volgens Karssing biedt het gedachtegoed van Adam Smith solide antwoorden op actuele ethische vraagstukken. ‘Hoe kan nou de advocaat van het egoïsme ons helpen in ethisch verantwoord handelen’ hoor ik u vragen. Toch is het zo. Karssing maakt in dit elegant geschreven werk korte metten met het vooroordeel dat winstmaximalisatie en eigenbelang the only game in town zouden zijn volgens Smith. Met de twee hoofdwerken van Smith onder zijn arm maakt de auteur duidelijk dat deze 18de-eeuwse filosoof ons veel te bieden heeft om ethiek een plek te geven in beroep en bedrijf.
Volgens Karssing is er helemaal geen kloof tussen het ethiekboek van Smith, waarin mensen als sociale wezens worden beschouwd, en het andere hoofdwerk waarin mensen juist als najager van hun eigenbelang worden gepresenteerd. Al snel blijkt dat eigenbelang en andermans belang juist constitutief voor elkaar zijn: het een kan niet zonder het ander. Probeer maar eens iets te verkopen zonder het belang van de klant in acht te nemen. Of zaken te doen zonder de regels van fatsoen te respecteren. Karssing laat overtuigend zien dat je zonder ethiek maar beter niet handel kunt drijven. Je komt tot de conclusie dat Adam Smith behoort tot de categorie ‘veel geprezen, weinig gelezen’.
Het mooie aan Karssings boek is dat het zowel een theoretische als praktische relevantie heeft. Niet alleen worden alle hoofdelementen van Smiths ethiek op verhelderende en toegankelijke wijze behandeld, maar krijgt ook en vooral de betekenis ervan voor actuele bedrijfsethische vraagstukken aandacht. Van de ontwikkeling van ons geweten tot de onpartijdige toeschouwer en de moderne deugden, bij al deze elementen vraagt Karssing zich af hoe deze ons kunnen helpen in moreel lastige kwesties binnen beroeps- en bedrijfscontext. Hoe kunnen we bijvoorbeeld voorkomen dat we geleefd worden door de waan van de dag? Op welke wijze kunnen we onze morele gevoelens verder ontwikkelen zodat we beter bestand zijn tegen onverantwoorde praktijken? Waarom moeten we juist andermans belang in acht nemen? Hoe voorkomen we een blikvernauwing in ons werk? De grondlegger van de moderne economie heeft méér te bieden dan louter de boodschap om je eigenbelang na te streven.
Het praktische gehalte van het boek reikt verder: elk hoofdstuk wordt afgesloten met concrete tips en nuttige opdrachten waarmee je als professional en als organisatie aan de slag kunt gaan. En nee, de opdrachten behelzen geen driekleurige post-it sessies, maar juist serieuze opdrachten die het waard zijn om tijd in te stoppen. Zo kun je bijvoorbeeld aan de slag met het zoeken naar rolmodellen die je niet klakkeloos imiteert, maar juist kritisch evalueert opdat het een goede inspiratiebron voor je wordt. Een boek om dus direct mee aan de slag te gaan.
Karssing beperkt zich in zijn nieuwe boek niet tot het denken van Smith. In elk hoofdstuk gaat hij juist in gesprek met andere wetenschappers. Hij haalt waardevolle inzichten aan die de zienswijze van Smith bevestigen en erop voortborduren. Duidelijk wordt dat het denken van Smith na de test van de wetenschap overeind blijft. Toch is Karssing niet te beroerd om te wijzen op de tekortkomingen van de ethische theorie van zijn lievelingsfilosoof. Het is buitengewoon boeiend om te lezen hoe hij dit onder ogen ziet en op zoek gaat naar een remedie.
Ook de schrijfstijl van dit boek verdient een grote pluim. De tekst is namelijk gegoten in de vorm van een dialoog die tussen Karssing en Smith plaatsvindt. De twee filosofen stellen elkaar vragen over eeuwige en actuele ethische vragen die zeer interessante antwoorden opleveren. De momenten waarin je in de lach schiet en waar je waardevolle inzichten opdoet wisselen elkaar af. De belangrijkste boodschap die je meekrijgt: de mens is werk in uitvoering.
Karssings boek is dus meer dan het lezen waard. Een boek dat niet alleen antwoorden biedt, maar ook aanzet tot denken. Wellicht niet geschikt voor op het nachtkastje, maar zeker wel om er op het werk tijd voor te maken en er met collega’s over in gesprek te gaan.
Muhammed Akbas is docent in de logistiek en promovendus. Hij doet onderzoek naar de moraal van managers in foodketens. Wat zijn hun waarden, en hoe gaan ze om met dilemma’s? Muhammed vond het interessant om Edgar Karssings boek over Adam Smith te lezen. Hij vond het nogal dapper en gewaagd van de auteur om Smith te presenteren als raadgever in bedrijfsethische kwesties. Dus las hij het boek en schreef er een recensie over.