Bedrijfsethiek: wat is het goede om te doen?

Je kunt het compliancevakgebied beschrijven als het vakgebied dat zich bezig houdt met de spanning die bestaat tussen regels en gedrag, vaak binnen de organisatiecontext. Dat zien wij als volgt: Een organisatie is te definiëren als een groep mensen die een gezamenlijk doel nastreeft. Om dat doel te behalen is onder andere het beheersen van risico’s, die dit doel bedreigen, een must. Het beheersen van risico’s is mogelijk door allerlei maatregelen te nemen. Dat kunnen bijvoorbeeld technische maatregelen zijn als het monteren van sloten op deuren als inbraakpreventie. Maar risico’s vinden we ook in de manier waarop mensen zich gedragen. Ze kunnen zichzelf bijvoorbeeld verrijken ten koste van de organisatie, of toezeggingen doen aan derden die helemaal niet waargemaakt kunnen worden. Daarom is het sturen op het gedrag van mensen essentieel bij het beheersen van risico’s.

Hiertoe wordt in eerste instantie vaak een set regels opgesteld, waar deze mensen hun gedrag aan kunnen aanpassen en waarop het gedrag ook te toetsen valt. In de praktijk zien we verzamelingen van dit soort regels bijvoorbeeld terug in wetgeving. Maar ook verschijnen dit soort regels in organisatiespecifieke beleidsstukken, zoals gedragscodes.

Bieden regels altijd de oplossing?

In de praktijk blijken regels in wetten en gedragscodes niet altijd een directe oplossing bij problemen te kunnen bieden. De oorzaak hiervan ligt in het feit, dat de variatie aan verschillende gedragingen zo groot is, dat hiervoor nooit volledig dekkende regels kunnen worden opgesteld. Elke poging die daartoe is ondernomen heeft in zekere zin gefaald, zeker als het om de effectiviteit aankomt. Het resultaat van elke poging in die richting leidt tot een enorme set regels, waarvan het dan de vraag is of de mensen, op wie deze regels van toepassing worden verklaard, het overzicht en inzicht wel hebben om zich aan deze regels te houden. Dat is nog los van de vraag of zij hiertoe wel voldoende gemotiveerd zijn. En voor alle regels geldt: niet alles wat niet verboden is, is wenselijk. Kijk bijvoorbeeld maar eens naar recente publicaties in de media over belastingontwijking van grote bedrijven.

Vanuit de hierboven beschreven gedachtegang is het dus de vraag hoe we gedrag van mensen effectief kunnen sturen in de richting van gewenst gedrag, zeker als het een situatie betreft die vooraf niet of niet voldoende is beschreven of besproken.

Bedrijfsethiek als welkome aanvulling

Ethiek is een filosofische discipline die zich bezig houdt met de vraag: “Wat is juist handelen?” Bedrijfsethiek stelt deze vraag in de context van organisaties. Het vormt een welkome aanvulling op de wetten en regels die tot doel hebben specifieke gedragingen te beïnvloeden in specifieke situaties. Ethiek wordt ook wel beschreven als ‘moraalwetenschap’, waarbij de moraal bestaat uit waarden en normen.

Het sturen van gedrag aan de hand van waarden blijkt in de praktijk vaak een welkome en effectieve aanvulling te zijn op bestaande sets van regels in wetten en gedragscodes. Vormen die dit kan aannemen zijn bijvoorbeeld het opstellen van een waardegedreven gedragscode en het leren werken met het moreel intervisiemodel. Vandaar dat de compliance officer zich ook vaak bezig houdt met ethische besluitvorming in de organisatie waar hij werkzaam is.