Loek Moerman
Eind januari is de jaarlijkse Corruption Perceptions Index (CPI)1 van Transparancy International weer gepubliceerd. Wereldwijd is een stagnatie te zien in de bestrijding van corruptie en Nederland scoort historisch laag en is het met 2 punten gedaald ten opzichte van een jaar eerder. Nu staat Nederland nog wel steeds in de wereldwijde top tien (plaats 8) en worden we nog steeds gezien al één van de landen waar weinig corruptie voorkomt, een teken aan de wand is het zeker. De redenen die Transparancy International ziet voor de daling zit hem met name in tekortkomingen op het gebied van politieke integriteit. Willen we een verdere daling voorkomen, dan zullen we echt wel aan de bak moeten. Ook Nederland is niet vrij van corruptie, omkoping of de aanwezigheid van de schijn.
Lobbyclubs
Wanneer je het nieuws een klein beetje volgt, dan vind je daar een aantal opmerkelijke zaken, die bij mij de wenkbrauwen op zijn minst hebben doen fronsen. In 2021 is er een hoop te doen geweest over de stap van minister Van Nieuwenhuizen naar de lobbyclub Energie-Nederland. Volgens eigen zeggen paste haar overstap binnen de geldende regels en heeft ze zich afzijdig gehouden van alles wat met energie te maken had op haar ministerie van Verkeer en Waterstaat. Dat kan dan wel zo zijn, maar ze heeft op zijn minst de schijn tegen. Na een storm van kritiek werd duidelijk dat het lobbyverbod toch van toepassing is op de voormalig minister. Het feit dat dit pas na een storm van kritiek duidelijk werd, is voor mij verbazingwekkend, blijkbaar is er geen moment nagedacht over een mogelijke “schijn van…”
Partijfinancieringen
Een andere punt dat Transparency International constateert is de gebrekkige controle op de financiering van politieke partijen. “Nederland is het wilde westen van de partijfinanciering” kopte de NOS in oktober 2019 al. Aanleiding voor dit artikel was een zaak die ook nu weer actueel is: de corruptiezaak tegen oud-wethouders van Den Haag Richard de Mos en Rachid Guernaoui. Ruim drie jaar nadat de Rijksrecherche een inval heeft gedaan bij betrokkenen, komt de zaak begin 2023 daadwerkelijk voor de rechter. De verdenkingen zijn niet gering: Ambtelijke corruptie, omkoping en deelname aan een criminele organisatie. Inmiddels zijn de eerste zittingsdagen geweest en is duidelijk dat het OM behoorlijk zwaar inzet: zo wordt bijna 2 jaar celstraf geëist tegen De Mos. Laat ik voorop stellen: ik ga niet over de schuldvraag, dat is uiteindelijk aan de rechter. Als compliance officer kijk ik hier op een andere manier naar: Ik vraag me altijd af of er al sprake zou kunnen zijn van de schijn van belangenverstrengeling. En daarop kan ik, op basis van wat ik in de openbare bronnen heb gelezen, zeggen: “Het is niet gelukt om de schijn van belangenverstrengeling tegen te gaan.” Of de rechter de verdachten nu schuldig of onschuldig verklaart, er zal geen winnaar uit het proces komen, alleen verliezers. En dat terwijl veel te voorkomen is als je nadenkt over de schijn van belangenverstrengeling. Eén van de zaken die ik altijd adviseer in twijfelgevallen: de Telegraaf test: “Kan ik het ook goed uitleggen als het in de krant of op televisie zou komen?“ Zo niet: doe het dan niet, of zorg voor aanvullende maatregelen, bijvoorbeeld door niet betrokken te zijn bij essentiële besluitvorming.
Neveninkomsten kamerleden
Dan is er nog de kwestie dat 90 (ex) kamerleden hun neveninkomsten te laat of helemaal niet aan de belastingdienst hebben opgegeven. Het meest in het oog springende kamerlid is Thierry Baudet, die systematisch weigert inzage te geven in zijn inkomstenbronnen. Er zijn echter meer kamerleden die de regels slecht naleven. Baudet is een week geschorst door het presidium van de Tweede Kamer, dit heeft volgens mij tot op heden niet geleid tot opgave van zijn neveninkomsten. Er is dus in enige mate sprake van een tandeloze tijger. En waar het allemaal toe kan leiden hebben we in het Europese parlement gezien. Leden van het Europees Parlement worden verdacht van corruptie, witwassen en deelname aan een criminele organisatie. Het lijkt er vooralsnog op dat Qatar en Marokko getracht hebben op deze manier invloed binnen Europa te kopen en daarmee economische en politieke besluiten van het parlement te beïnvloeden door geld of grote geschenken aan te bieden. Ook hier geldt: er is nog niemand schuldig verklaard, ook hier moet de rechter zich er nog over buigen, maar ondertussen is de imagoschade gigantisch. Het Nederlandse parlement heeft het kabinet gevraagd in Europa te pleiten voor een grondige hervorming van de integriteitssystemen binnen de EU-instellingen. En dan te weten dat Transparancy International stelt dat de Nederlandse Tweede Kamer minder integriteitsregels kent dan het Europees Parlement2. We hebben dus nog wel wat stappen te zetten in eigen land om een dergelijk schandaal te voorkomen.
Tot slot
Glijden we af als Nederland op het gebied van corruptie? Gaan we de komende jaren buiten de top 10 vallen van de CPI? Gezien hetgeen ik hierboven heb beschreven, zou dat zo maar kunnen. Maar dat laten we als Nederland toch niet zomaar gebeuren? We zien overal ter wereld de vreselijke gevolgen wanneer corruptie om zich heen grijpt. Corruptie schaadt mensen, omdat anderen hun macht en positie misbruiken voor persoonlijk gewin. We kennen allemaal de voorbeelden uit landen die veel lager op de lijst staan.
Laten we eens beginnen met stoppen met de gedachte dat als de regels het toestaan, het dan wel prima is. Even wat langer nadenken, reflecteren, naar andere meningen luisteren. Is het echt wel een goed idee om dit te doen, kan ik het uitleggen als het in de krant of op televisie komt? En laten we daarnaast eens echt doorpakken op diegenen die niet willen voldoen aan de vastgestelde regels en er echt consequenties aan verbinden. Zeker in de politiek is transparantie zo ontzettend belangrijk en daarbij is het vertrouwen in de politiek al niet bijster groot. Met een klein aantal simpele ingrepen kunnen we volgens mij de daling stoppen en misschien in de toekomst zelfs richting de top 5 bewegen. Dat is toch wat we als Nederland moeten willen??
